TARİHE YÖN VEREN
 BÜYÜK TÜRK TARİHİ

İSLAMİ DÖNEM TÜRK DEVLETLERİ

Tarihte Türkler || Karahanlılar || Gazneliler || Büyük Selçuklu Devleti || Harzemşahlar || Eyyubiler || Memlükler || Cengiz İmparatorluğu || Timur İmparatorluğu || Timur’dan Sonra Türk Dünyası

HARZEMŞAHLAR (1097-1231)

Ceyhun ırmağının Aral gölüne döküldüğü yerin güney kesimleri Harezm (Harzem) adıyla anılır. Öteden beri  burada hüküm sürenlere Harzemşah (Harezmşah)  denilmiştir .Harzemşahlar sülâlesinin atası Anuş-Tegin isminde, Begdili Türk zümresine mensup bir kişidir. Anuş- tegin Selçuklu Sultanı Melikşah'ın saray hizmetinde bulunuyordu. Oğlu Kudbeddin Muhammed, Selçuklulara bağlı kalarak, Harzemşah unvanı ile bu bölgenin valiliğini üstlenmiştir (1097-1128). Daha sonra başa geçen Atsız ve İl-Arslan  devirlerinde hem Irak Selçukluları hem de Kara-Hıtaylarla mücadele edildi. Nitekim İl-Arslan, Sultan Sencer'in ölümü üzerine bağımsızlığını ilân etti (1157). 

Harzemşahların en büyük hükümdarı Alaaddin Tekiş'tir (1172 -1200). Tekiş, önce  Kara-Hıtaylar'ı, ardından son Selçuklu Hükümdarı  II. Tuğrul'u yendi.  Harzemşahlar kısa sürede sınırlarını Doğu Anadolu'dan  Maverâünnehir'e kadar  genişlettiler. Âdeta Selçuklu devletinin vârisi  oldular. Karahanlı ve Kara-hıtay  devletlerine son verdiler. Ancak bu  parlak dönem uzun sürmedi. 1220'de bütün ülke Cengiz Moğolları'nın istilâsına uğradı. Celâleddin Harzemşah devleti yeniden toparlamak  için uğraştıysa da başarılı olamadı. Ölümü  üzerine Harzemşahlar Devleti tamamen ortadan kalktı (1231).

EYYUBİLER (1171-1384)

Haleb Atabeyi Nureddin Mahmut'un komutanlarından  Selâhaddin, Haçlılarla işbirliği yapmakla Mısır'daki Fatımî devletine son vermişti (1171). Burada güçlü bir idare kuran Selahaddin, Nurettin Mahmut'un ölümünden sonra bağımsızlığını ilân etti (1174). Kurduğu devlet babasının adından dolayı Eyyûbîler olarak bilinir.

Selahattin Eyyûbî, emrinde bulunan Türk askerleriyle beraber Haçlılara karşı  çetin mücadeleler verdi. Ünlü Hıttîn savaşı ile  Haçlıları Kudüs'ten çıkardı ve İslâm dünyasında bir efsane hâline geldi (1187). Nitekim bir  Arap şairi Selahattin Eyyûbî'nin Halep'i de alması üzerine "Arap milleti, Türklerin devletiyle  yüceldi. Ehl-i Salib (Haçlılar) davası Eyyûb'un oğlu tarafından perişan edildi" demiştir. Eyyûbî Devleti'nin sınırları kısa sürede Mısır,  Suriye, Güneydoğu Anadolu ve Arabistan'ın  güneyine kadar genişledi. Ancak Selahattin Eyyûbî'nin ölümü üzerine devlet hanedan üyeleri tarafından paylaşıldı(1193). Mısır'daki asıl kol, ordu komutanlarından Aybeg  tarafından yıkıldı ve yerine Memlûkler devleti kuruldu (1250). Hama kolu ise 1348'e kadar varlığını devam ettirmiştir.

MEMLÜKLER (1250-1517)

 Memlûk kelime manasıyla beyaz köle demektir.  Ancak bu söz zamanla bir terimi ifade eder olmuştur. Savaş esiri veya satın alınanların oluşturduğu  hükümdarın muhafız birliklerine bu isim verilmiştir. İlk defa Abbasi halifeleri Türk asıllı Memlûkleri kullanmış,  zamanla bunlar güçlenerek kendi devletlerini kurmuşlardır. Mısır'da kurulan Tolunoğulları ve Ihşidîler böyle ortaya çıkmışlardır.

İşte Mısır' da kurulan Memlûk  Devleti'nin kurucusu  İzzettin Aybeg de, Memlûk adı verilen askerî komutanlardan biriydi. Eyyûbîlerin son hükümdarı ölünce tahta, karısı  Şecerüddür geçmişti. Ancak bu durum hoş karşılanmadığından komutanlardan İzzettin Aybeg ile evlendi. Ordu, İzzettin  Aybeg'i sultan ilân etti. Böylece Eyyûbî hanedanına son verilmiş oluyordu (1250).Memlûkler, Haçlıları ve o zamana kadar yenilemeyen Moğolları durdurarak İslâm dünyasının koruyuculuğunu üstlenmişlerdir.

Aybeg'den sonra tahta çıkan  Kotuz, Moğol-Ermeni ve Haçlı müttefik ordusunu Ayn-Câllûd Savaşı'nda bozguna uğratmıştır (1260). Bir Kıpçak Türk'ü olan Baybars, Suriye'yi Haçlılardan kurtarmış, Moğollara karşı başarılar kazanmıştır. Moğolların Abbasi halifesini öldürmesi üzerine, aynı aileden birini halife ilân ederek , halifeliği  Mısır'a taşımıştır. Döneminin en güçlü devleti hâline gelen Memlûklar arasında zamanla iç çekişmeler başlamış ve bu durumdan faydalanan Çerkes kölemenleri devleti ele geçirmiştir (1382). Nitekim Yavuz Sultan Selim, Mısır'ı alarak bu devletin varlığına son vermiştir (1517).

<<< geri

ileri >>>