TÜRK DÜNYASI

Türk Dünyasının ölüm üçgeni || Azerbaycan || Kazakistan || Kırgızistan || Kıbrıs || Türkmenistan || Özbekistan || Tacikistan || Tataristan || Çuvaşistan || Başkırdistan || Yakutistan || Hakas Cumhuriyeti || Gagavuz (Gökoğuz) || Altay Cumhuriyeti || Çeçenistan || Dağıstanlılar || Irak Türkmenleri

TÜRKMENİSTAN

TÜRKMENÎSTAN CUMHURİYETİ

Yüzölçümü : 448.000 km2
Nüfusu : 4.500.000 (1991 Verilerine göre)
Başkenti :Aşgabat

Türkmenler daha çok Güneybatı Türk ya da Oğuzca gurbuna giren ve Azeri Türkçesiyle Türkiye Türkçesine yakın bir dil kullanmaktadırlar. Bu dumm onları Orta Asya Türk halklarından ayırır.
Türkmen Türkçesi Türk dilleri ailesinin güneybatı yada Oğuz grubundandır. Oğuz grubu , Türk dili ve lehçeleri iki alt gruba ayrılır.
a) Doğu Oğuzcası
b) Batı Oğuzcası
Türkmen Türkçesi ; Doğu Oğuzcasını bugün tek başına temsil eder. Batı Oğuzcası ise Türkiye Türkçesi, Azeri türkçesi ve Gökoğuz yazı dilinden oluşur.
Türkmen Türkçesi, Selçuklu Oğuzları gibi Batıya göç etmeyip anayurtta kalan Oğuz Türklerinin dili olarak gelişmiştir. Türkmen adına ilk olarak Kaşkarlı Mahmudun sözlüğünde rastlanır.
Türkmen Türkçesi , bugün Türkmenistan dışında Özbekistan, Kazakistan ve Tacikistan Cumhuriyetleri ile Karakalpak Özerk Bölgesinde ve Kuzey Kafkasya'da Stravropol bölgesinde konuşulur.

Bazı kaynaklara göre "Türkmen" "Ben Türk" anlamına geldiği savunulmakla beraber Iran, Irak, Suriye, Anadolu Türkmen boylarma ait olanlar içinde "Türkmen" deyimi kullanılır. Türkmenler, Türklerin Oğuz soyundadırlar. Ancak, Türkmenleri diğer Ona Asya Türklerinden ayrı tutmak elbetteki olanaksızdır.
Özellikle Safevi Türk hükümdarı Nadır Şah'tan sonra tranlıların saldırılarına uğrayan Türkmenler 1835 ten sonra Merv bölgesine doğru yayılmaya başlamışlardır. 1860'da da Kuşid Han'ın önderliğinde FARSLARI yenilgiye uğratmışlar ve bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.
Ancak, 1873 te Ruslar Hive'yi işgal etmişler ise de daha sonra Ruslar yenilgiye uğramışlardır. 1916 da başlayan Türkistan ulusal ayaklanması devam etmiş, 1920'de de Hiveyi tamamen işgal etmişlerdir. 1924'te de Türkmenistan SSCB kurulmuşlur.
7 Ocak 1990 Tarihinde ise Türkmenistanda, seçimler yapılmış, resmi dil Türkmence kabul edilmiş, 22 Haziran 1990 tarihinde Türkmenistan egemenliğine, 27 Ekim 1991 tarihinde de bağımsızlığına kavuşmuştur.

Coğrafi Konumu: Bağımsız Türkmenistan 488.100 km2   yüzölçümüne sahiptir. Türkmenistan 35-43. Kuzey enlemleri ile 53°-67° doğu boylamları arasında yer almaktadır.
Türmenistan, Iran, Afganistan, Özbekisıan, Kazakistan ve Hazar Denizi ile çevrilidir.
Başkenti Aşgabad'dır. Nüfusu (1993): 4.254.000 dır. bu nüfusun:% 72Türkmen, % 8 Rus, % 9 Özbek,% 11 KAZAK-TATAR'dır. Nüfusun % 48 şehirlerde, % 52'side köylerde yaşamaktadır. Nüfus artışı 1.17 dır. Ortalama yaş seviyesi 68-70 civarındadır. Türkmenistan'da km2'ye 111 kişi düşmektedir.
Bugün dünyada yaşayan Türkmenlerin 2,5 milyonu Türkmenistan'da,400.000 Afganistanda, 500.000 iranda, 500.000 üzerinde Irak'ta, 600.000'e yakın da Türkiye'de bulunmaktadır.
Türkmenler dillerinin korunmasına yüzde 99 bağlıdırlar.

Ekonomi:Türkmenistan topraklannın büyük bölümü çöldür. Tarıma elverişli toprakları sadece % 3'tür. Türk Cumhuriyetleri arasında Özbekistandan sonra ikinci pamuk üreticisi ülke durumundadır. Bitki örtüsü yönünden yoksuldur. Ancak zengin maden yataklarına sahiptir. Buğday, sebze, üzüm, kavun, karpuz, yetiştirmektedir.
Bu ülkenin başlıca doğal kaynaklan; doğal gaz, krom, sodyum sülfat, sülfür, kurşun, galyum, krom, bentonit, petrol. Enerji üretimi doğal gaz çevrimli santrallarla yapılmaktadır. Yıllık üretim 15 milyar kwh dır.

Tarım ve Hayvancılık:Türkmenistan milli gelirin % 48'ini tarım sektöründen alır. Bu nedenle bir tarım ülkesi görünümündedir.Ceyhun (Amu Derya) Irmağının getirdiği alüvyonlu topraklarda tarımın yapılmasına elverişlidir. Özellikle toprak ve iklim koşulları sulamayı zorunlu kılmaktadır.
Türkmenistan'da tarımsal üretimin büyük bölümü kolhoz ve sohvozlarda (devlet kuruluşları) yapılır. En çok pamuk üretimidir ve onu tahıllar ve yem bitkileri izlemektedir. Şeker pancarı, seracılık da önemli yer tutar. Hazar kıyıları subtropik iklime sahip olup meyvecilik önemlidir. Ve ülkede gıda sanayi %14 paya yükselmiştir. Türkmenistan'da küçükbaş hayvan yetiştiriciliği gelişmiş olup Astragan Kürk yapımı ileridir.

Sanayi:Türkmenistanda ağır sanayii merkezi planlama yürütmekte olup, silah ve ağır sanayiye öncelik verilmektedir. Özellikle 1994-1995 sonrası, petrol rafinerileri, gaz çıkarılnıası, kimya sanayii ve makine imalatı, gübre, tekstil ürünleri ve Hazar Denizinde sülfür endüstrisi gelişme göstermiştir. Bu sektör genelde doğal kaynaklara, enerji ve Pamuk'a dayaldır. İki büyük petrol rafınerisinin yıllık kapasitesi 55 milyon tondur. Çimento, suni gübre, bira, konserve, meşrubat, et sanayi, süt sanayi, yem sanayi önemli gelişmeler göstermiştir. Makine endüstrisi, petrol makinaları, vantilatör ve buldozer'dir.

Ulaştırma:Türkmenistan ulaşımını, demiryolu, karayolu, havayolu ve deniz yoluyla yapmaktadır. Demiryolları, ağının uzunluğu 2.138 km dir. Yük taşımacılığı demir yollarına kaydırılmış olup bu yolların hir hölümü de çift hatlıdır. Türkmenistan demiryolları İngiltere Rusya-Çin hattı üzerinde önemli bir bağlantı noktalarınını, ileride oluşturacaktır. Karayolu: Türkınenistanda 21.400 km uzunluğunda bir karayolu ağı bulunmaktadır. Deniz yolu olarak Hazar Denizi kıyısındaki Krasnovodsk (Türkmenbaşı) limanı önemli bir ulaşım merkezidir. îleride nehiryollarıy'a Avrupa'ya bağlanması düşünülmektedir. Havayolu ulaşımı ise Aşgabat Türkmenbaşı hava limanından yapılmaktadır.

Eğitim:12 Nisan 1993 tarihinden itibaren Kiril harfleri bırakılarak belli bir süreç sonra Latin harflerine (alfabesine) geçilmesi kararlaştırılmıştır.
Türkmenistan'da 8 yıllık zoruıılu eğitim bulunrnaktadır. Ayrıca 8 yıllık meslek okulları ve bunlara bağlı 4 yıllık yüksek eğitim okulları vardır.
Ülkede Makdum Kulu Devlet Üniversitesi ve Türkmenistan Bilimler Akadenıisi mevcuttur.
Mahdum Kulu :18. asırda yaşamış milli şair ve düşünür. Türkmenlerin en büyük şairi kabul ediliyor. Bütün Türkmenler onun üzerine titriyorlar.Şiirleri , 18. yüzyıldaki Türkmen hayatının aynası durumunda. Şiirlerinde çağın iç ve dış sorunlarını , Türkmen halkının çektiği sıkıntıları işlemiş.

Sağlık ve Sosyal Güvenlik:Sağlık hizmctleri tamamen devlet tarafınndan verilmekte olup, askeri ve demiryolu personeli kendi kurumları tarafından bıı hizmeti almaktadır.
Sağlık sektörü dört bölümde yürütülmckledir.
a- Araşıtrma hastahaneleri,
b- îl şehir düzeyinde sağlık kuruluşları, doğumevi ve dispan.serleri
c- îlçe düzeyinde sağlık kuruluşları
d- Köylerde, köy hastalıaneleri, doğumevleri
Bunlann yanında koruyucu sağlık hizmetleri de sağlık sektöründe önemli yer tutar.

Türkmenistanda sosyal yardımın büyük çoğunluğu emekli fonundan karşılanmaktadır.

Emekli ve Sosyal Güvenlik fonları çalışırken Maliye Bakanlığının kestiği kesintilerle ödenmektedir.
Para birimi Manat'tır. Yönetim şekli cumhuriyettir.
Türkmenistan'a T.C. tarafından büyük yatırımlar götürülmüştür. Türkmenistan, BM'e diğer uluslararası kuruluşlara üyedir.

Devlet Televizyon Kuruluşu vardır. Özel televizyon yayını bulunmaktadır.

<<< geri

ileri >>>