TÜRK KÜLTÜRÜNDE NEVRUZ VE MİLLİ BİRLİK - BERABERLİK

Dini ve milli bayramlar, toplumdaki fertlerin kaynaşması ve birlik beraberliklerin temini bakımından önemli fonksiyonlara sahiptir. Türklerin bilinen en eski tarihlerinden beri bayramlar birlik ve bütünlüğü sağlayan bir vasfa sahip olmuştur. Çeşitli Türk toplulukları arasında görülen sürgün avı, toy, yuğ ve şölenler büyük bir coşku ile kut1anmıştır.

Türklerin İslamiyet'i kabulünden sonra, Ramazan ve Kurban bayramları da aynı coşku ve sevinçle kutlanmıştır. Türklerde bayramlar, gerçekten de milli şuur ve milli birlikteliğe önemli bir zemin hazırlar. Dini bayramda yoksullar doyurulur. Küskünler barıştırılır. İhtiyaç sahiplerine zekat, fitre ve sadaka verilir. Akrabalar, komşular, aile büyükleri ziyaret edilir. Bütün bunlar, toplumdaki bağları kuvvetlendirir. Fertler arasındaki müşterek vasıfların artmasını temin eder.

Nevruz, eski Türklerin ve İranlıların yılbaşı olarak kabul ettikleri bir gündür. Farsça bir kelime olan Nevruz, yeni gün anlamına gelen bir birleşik kelimedir. Nevruz, güneşin koç burcuna girdiği güne, Miladi 22 Mart'a ve Rumi 9 Mart'a rastlamaktadır. Araplara İranlılardan geçen bu âdet Türklerde de başta On iki Hayvanlı Takvim'de olmak üzere çok eskiden beri görülmekte ve bugün de törenlerle kutlanmaktadır.

Bu günde tabiatın yeniden canlandığına inanılır. Esasen bu tür inançlar İslam öncesi Şark kavimlerinde ve Müslüman olmayan milletlerde de yaygındır. Sümerler'de Tammuz adını taşıyan ve daha ziyade "Attis" olarak bilinen mitoloji kahramanı, İbraniler'de "efendimiz" anlamına gelen Adon ve Yunanlılar'da Adonis adlarıyla bilinir. Şark'ta "Nevruz"un kişileştirilip "Nevruz Sultan" adıyla anılmasının Batı'daki bu efsanelerle benzerliği göze çarpmaktadır.İranlılar, eskiden beri iki ayrı güne "Nevruz" ismini vermişlerdir.
"
Bunlardan biri, güneş takviminin ilk ay'ı olan Ferverdin ayının ilk günüdür ki "Nevruz-ı amme" olarak bilinir. Bu günde güneş, koç burcuna girer. Efsaneye göre, Allah kainatı ve insanları bu günde yaratmış ve bütün yıldızlar bu gün dönmeye başlayıp koç burcundan geçmişlerdir. Başka bir söylentiye göre, Cem, bütün dünyayı dolaştıktan sonra Azerbaycan'a gelmiş ve burasını beğenip taht kurdurmuştur. Gerek taht, gerekse mücevherlerle süslü elbise ve tacı, doğan güneşle birlikte etrafı ışığa boğmuştur. Bu hali görenler, "Bu günde bir başkalık var, bu diğer günlere benzemiyor, yeni bir gün" demişler. Bu güne "Nevruz", Cem'e de "şid (ışık)" kelimesini ekleyerek Cemşid demişler. Nevruz adıyla anılan diğer gün ise yine Ferverdin ayının yedinci günüdür. Buna da "Nevruz-ı hasse" denir."(1)Nevruz, Araplar'da "nevruz" adıyla bilinir. İslamiyet'ten sonra, birtakım İslami motiflerle vasıflanan Nevruz hakkında pek çok İslami inanış daha ortaya çıkmıştır. Allah'ın yeryüzünü Nevruz'da yarattığı, Hazret-i Adem'i o gün halk ettiği, yıldızları burçlarına o gün dağıttığı şeklindeki telakkilerde bu etki açıkça görülür.

Baharın gelişi, tabiatın yenilenmesi ve canlanması ile ilgili olarak her çağda Nevruz törenlerine benzer inanç ve törenlere rastlanmaktadır. Sözgelimi Yakutlar'da Göktanrı adına törenler yapıldığı, yeşil ağaçlar altına gidilerek kımızlar içildiği, hatta ortada yakılan bir ateşin üstünden atlandığı bilinmektedir. Yine aynı şekilde, Moğollar, Kalmuklar ve Tunguzlar'ın da buna benzer törenler tertip ettiklerine rastlanmaktadır.

Türkler arasında baharın gelişi ve kurtuluş sembolü olarak kutlanan Nevruz, ırk, kültür ve dil bakımından Türklerin yayılmış olduğu çok geniş bir alanda tarihin karanlık dönemlerinden itibaren kutlanmış ve halen de kutlanmaktadır. Atlı-göçebe bir hayat tarzını yaşayan atalarımızın, tabiatın canlılığı, bitkinin, suyun, hayati önemini dikkate alarak baharın gelişini bir bayram olarak kutlamaları gayet tabiidir.

Eski Türklerde baharın gelişi, tabiatın canlılık kazanması, çeşitli törenlerle kutlanırdı. Toplumda saygın bir kişiliğe sahip olan "ozanlar", kopuz eşliğinde şiirler söyler, kamlar dini törenler tertip ederlerdi.

Türklerde yılbaşı ilkbaharda, gece ile gündüzün eşit olduğu 21 Mart günüdür. Divanü Lügat-it-Türk'te, On iki Hayvanlı Türk Takvimi'nde yılbaşı 21 Mart günü, yani NEVRUZ günüdür. Bugün, Türk topluluklarında Nevruz çeşitli adlarla kutlanır. Nevruz, Noruz, Navrız, Ergenekon, Bozkurt, çağan, Yeni Gün, Ulusun Ulu Günü gibi adlarla kutlanan bu bayram ile ilgili olarak Türk topluluklarında çeşitli gelenekler meydana gelmiştir.(2) Hemen hemen bütün Türk topluluklarında baharın gelişi vesilesiyle yapılan bir diğer tören de Hızır Nebi (veya Hızır-İlyas, Hıdırellez) inancıdır. Hz. Hızır ile Hz. İlyas'ın buluştuğu gün olarak kabul edilen bu gün, günümüzde de Anadolu'da ve Anadolu dışında büyük bir katılımla kutlanmaktadır.

Selçuklularda ve Anadolu Beylikleri'nde yılbaşı, güneşin koç burcuna girdiği gün olan "Nevruz" günü olarak kabul edilmiştir. Nevruz'un takvim başlangıcı olarak önemi, Osmanlı Devleti döneminde de devam etmiştir. Nevruz, gerek halk arasında, gerekse saray geleneklerinde önemini korumuştur.
Nevruz'un Tarihi Gelişimi

Nevruz'un bayram olarak kutlanması çeşitli topluluklarda günümüze kadar devam edegelmiştir.

İranlılarda Nevruz'un ortaya çıkışıyla ilgili rivayetler zamanla İslami bir nitelik kazanmıştır.

Bu rivayetlerden birisi efsanevi İran hükümdarlarından Cemşid'in Azerbaycan'a geldiği gün ile ilgilidir. Diğer bir İran rivayeti de ateşin Cemşid tarafından keşfiyle ilgilidir. Buna göre Cemşid "Mazenderan" ormanlarında tavşan avına çıktığı zaman bir zehirli yılan görerek okunu ona atmıştır. Ok, yılanın bulunduğu kayalıklara çarparak bir kıvılcımın çıkmasına sebep olmuş ve bu kıvılcım da etraftaki kuru otları tutuşturmuştur. Ateşi böylece ilk defa gören İranlılar korku ile ateşe secde etmişler, onu mukaddes saymışlar, karanlığı yok ettiği inancıyla ateşin devamlı yanık tutulmasına çalışmışlardı. Bunun için de ateşgede ,denilen tapınaklar yaptırılmıştır. İşte ateşin bulunduğu bu gün İranlılarda Nevruz olarak kabul edilmiştir.

Diğer bir görüş de Tanrı'nın yeryüzünü Nevruz'da yarattığı, Ademi o gün halk eylediği ve yıldızları burçlarına o gün dağıttığı hususudur.(3) Bu rivayetler daha sonra İslam'ı bir kisveye bürünerek günümüze / kadar devam etmiştir.

İranlılarda tamamen efsanevi bir mahiyet kazanan Nevruz günümüzde de kutlanmaktadır. Nevruz geleneği Araplarda yoktur. Çünkü eski Araplar ile Musevilerde yılbaşı sonbahara rastlamaktaydı.

Sasani Devleti'nin, Müslüman Araplar tarafından ortadan kaldırılmasından sonra, Nevruz ananesinin Arap dünyasına girdiği görülür. İranlılarda Nevruz, bazı vergilerin toplanma dönemi idi. Bu gelenek Araplarda da devam etmiştir.

Sonraki Sayfa (2/4)